1. Czy, i jeśli tak, to z jakich powodów kierowca może odmówić wykonania kursu? Jeśli tak, to jak to formalnie sfinalizować?

W przypadku kierowców zatrudnionych na podstawie umowy o pracę stosujemy przepisy ustawy o czasie pracy kierowców i poprzez odesłanie w art. 4 tej ustawy - w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosujemy przepisy Kodeksu pracy, tak jak do reszty prawnopracowniczych zagadnień związanych z zatrudnianiem kierowców. Ustawa ta - jak sama nazwa wskazuje - reguluje wyłącznie kwestie czasu pracy kierowców, a więc w pozostałym zakresie należy stosować przepisy Kodeksu pracy.
Zgodnie z art. 100 par. 1 kp podstawowym obowiązkiem pracownika jest wykonywanie poleceń przełożonych dotyczących pracy, zgodnych z prawem i umową o pracę. Zatem odmowa polecenia może być sytuacją wyjątkową, jeżeli polecenie nie dotyczy pracy, jest niezgodne z umową (np. polecenie wykonywania innej pracy niż umówiona) lub z przepisami prawa (czyli np. nie będzie prowadzić do naruszenia przepisów antykryzysowych w obecnej sytuacji).

W przypadku polecenia spełniającego te warunki pracownikowi pozostaje możliwość wskazana w art. 210 kp, czyli prawo powstrzymania się od pracy wraz z niezwłocznym powiadomieniem przełożonego. Jeżeli kierowca oceni, iż polecenie wykonania kursu wprawdzie nie narusza powszechnie obowiązujących regulacji pandemicznych, ale stanowi obiektywne i poważne zagrożenie dla jego życia lub zdrowia (np. ze względu na rodzaj towaru, miejsce docelowe, trasę, konieczność kontaktu z potencjalnie zakażonymi) to może powstrzymać się od wykonywania pracy i zgłosić to niezwłocznie przełożonemu. Jeżeli w ocenie przełożonego sytuacja zgłoszona przez pracownika nie spełnia przesłanek możliwości skorzystania z tej regulacji i nie ma takiego zagrożenia to może ponowić polecenie wyjaśniając swoje stanowisko i po ewentualnej ponownej odmowie wyciągnąć konsekwencje dyscyplinarne - czyli nałożyć karę porządkową lub rozwiązać umowę za wypowiedzeniem lub nawet bez wypowiedzenia w szczególnie poważnych przypadkach.

Art. 210 [Prawo powstrzymania się od wykonywania pracy]
§ 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
§ 2. Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa w § 1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.
§ 2(1). Pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2.
§ 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, o których mowa w § 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

2. Czy są jakieś wytyczne czasowe, żeby odmowa była wiążąca?

Przepis art. 210 kp wskazuje na wymóg niezwłocznego powiadomienia pracodawcy. Pojęcie "niezwłoczne" w języku prawnym tłumaczone jest jako "bez zbędnej zwłoki". Jeżeli więc nie ma przeszkód i pracownik ma np. sprawny telefon komórkowy lub CB Radio to powiadomienie powinno być od razu po podjęciu takiej decyzji. Jeżeli jest problem z łącznością to informacja powinna być przekazana od razu, gdy łączność ta zostanie nawiązana. Pojęcie "niezwłocznie" nie wprowadza więc konkretnego czasu na takie zgłoszenie, ale jeżeli nic nie stoi na przeszkodzie to powinno nastąpić jak najszybciej.

3. Czy pracownik powinien liczyć się z jakimiś konsekwencjami, np. finansowymi lub prawnymi

Jeżeli odmowa wykonania polecenia/kursu była uzasadniona to pracownik nie może ponosić jakichkolwiek niekorzystnych dla niego konsekwencji z powodu powstrzymania się od pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia a za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia w przypadkach, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (art. 210 par. 2(1) i 3 kp). W przypadku nieuzasadnionej odmowy lub odmowy dokonanej z naruszeniem tej regulacji konsekwencje mogą być jednak wyciągnięte i pracownik musi zawsze ocenić, czy dana sytuacja uzasadnia jego odmowę. Jeżeli nieuzasadniona odmowa wywoła szkodę u pracodawcy to będzie on mógł dochodzić od pracownika jej naprawienia w oparciu o przepisy o odpowiedzialności materialnej pracowników (art. 114-122 kp).

4. Czy w związku z odmową wykonania kursu w związku z obecnie zaistniałą sytuacją (pandemia) pracodawca może zwolnić kierowcę?

Jeżeli odmowa jest nieuzasadniona to pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z takim pracownikiem. Natomiast należy zauważyć, iż pandemia może spowodować, iż sądy pracy w takich przypadkach znacznie łagodniej będą oceniać zachowanie pracowników i nawet w pewnych przypadkach odmów mogą uznawać, iż w warunkach tej pandemii obawy pracownika były zasadne a warunki powstrzymania się od wykonywania pracy były wypełnione. Jeżeli zaś odmowa była uzasadniona to pracownik nie może ponieść żadnych konsekwencji i zachowuje za ten czas prawo do wynagrodzenia.

mec. Wojciecha Bigaja - partnera w Baran Książek Bigaj