Wysokie dochody, niskie składki

Polska jest jednym z liderów w UE pod względem liczby samozatrudnionych – w 2023 r. było ich około 2,25 mln, co stanowi blisko 13% ogółu zatrudnionych. Statystycznie samozatrudnieni osiągają wyższe dochody niż etatowcy (około 13 tys. zł miesięcznie), ale jednocześnie odprowadzają niższe składki na ubezpieczenia społeczne. W latach 2020-2022 podstawa wymiaru ich składek wynosiła średnio 46,7% tej, którą odprowadzali pracownicy na etacie.

Dodatkowo wielu samozatrudnionych korzysta ze zwolnień i ulg. W 2022 r. aż 22% nie opłacało składek na ubezpieczenia społeczne, wykorzystując takie mechanizmy jak „ulga na start” czy zwolnienie dla emerytów. Co czwarty samozatrudniony korzystał z „małego ZUS” lub „małego ZUS plus”.

Pułapka minimalnych emerytur

Autorzy raportu podkreślają, że struktura składek prowadzi do przyszłych problemów z emeryturami. Aż 99,18% samozatrudnionych deklaruje najniższą możliwa podstawę wymiaru składek, co skutkuje niskimi świadczeniami po zakończeniu aktywności zawodowej. Wiele osób, które przez kilkadziesiąt lat prowadziły działalność gospodarczą, nie zgromadzi środków wystarczających do uzyskania nawet minimalnej emerytury. Szczególnie zagrożone są kobiety – ich średnie dochody są o 40% niższe niż u mężczyzn, a dodatkowo wcześniejsze przejście na emeryturę obniża ich przyszłe świadczenia.

W Unii Europejskiej dominują dwa modele składkowe:
🚩oparte na dochodach samozatrudnionych (np. Niemcy, Francja),
🚩powiązane ze średnim lub minimalnym wynagrodzeniem w gospodarce (np. Hiszpania, Holandia).

Jedynie Niemcy utrzymują model dobrowolnego ubezpieczenia społecznego dla samozatrudnionych, ale kraj ten boryka się z rosnącym problemem ubóstwa emerytalnego w tej grupie.

W sektorze transportu samozatrudnienie jest powszechną formą zatrudnienia, szczególnie wśród kierowców prowadzących jednoosobowe firmy. Raport pokazuje, że pomimo pozornych korzyści wynikających z niższych składek, w długim terminie wielu samozatrudnionych będzie zmagać się z problemem braku odpowiednich świadczeń emerytalnych. Może to skłonić ustawodawcę do zmian w systemie ubezpieczeń społecznych dla tej grupy.

Cały raport jest dostępny do pobrania ➡ TUTAJ

Źródło: ZUS/Polska Sieć Ekonomii