Jak już informowaliśmy, raport „Transport drogowy w Polsce 2024/2025” przygotowany przez związek pracodawców „Transport i Logistyka Polska” (TLP) i centrum analiz Spotdata (we współpracy z firmami Continental Opony Polska i Shell Polska) prezentuje kondycję polskiego sektora TSL i rodzimej branży transportowej, najważniejsze trendy rynkowe i wyzwania, przed którymi stoją firmy. Obraz rzeczywistości i tezy postawione w raporcie są wynikiem analizy danych statystycznych, a także zostały sformułowane na podstawie wywiadów z przedstawicielami największych firm oraz badania, w którym wzięło udział 105 osób pracujących w branży.

Kryzys się przedłuża

W 2023 r. sektor TSL znalazł się w wyraźnym dołku. Realny PKB w sektorze skurczył się aż o 3 proc. rok do roku w porównaniu z 0,2 proc. w gospodarce ogółem. W żadnym innym sektorze polskiej gospodarki spowolnienie koniunktury nie było tak głębokie. Jak przyznają sami przewoźnicy, jest to najpoważniejszy kryzys rynkowy od ponad 20 lat, który wielu firmom przyniósł konieczność zredukowania floty i zatrudnienia, a w skrajnych przypadkach restrukturyzację, likwidację lub upadłość.

Jako główne przyczyny obecnego, przedłużającego się kryzysu wymienia się m.in. załamanie popytu na usługi transportowe w wyniku schłodzenia europejskiej gospodarki (niski popyt na towary w Europie, szczególnie trwałe dobra konsumpcyjne), recesję w niemieckim przemyśle, wzrost cen nośników energii, coraz wyższe koszty pracy oraz koszty wynikające z wdrażania rozwiązań służących dekarbonizacji branży. Według autorów raportu, fakty i liczby nie potwierdzają tezy, że kryzys wywołali w głównej mierze ukraińscy przewoźnicy, którzy w wyniku umowy liberalizującej dostęp do unijnego rynku pojawili się na naszych drogach i zabrali pracę unijnym, w tym polskim firmom. Do 2023 r. liczba firm transportowych posiadających licencję wspólnotową na przewóz międzynarodowy towarów rosła, ale w 2024 r. ten trend się zatrzymał, co także odzwierciedla trudną sytuację rynkową.

Wyzwania, z którymi będą musieli się zmierzyć

Przewoźników poproszono o ocenę rangi wyzwań, z którymi będą musieli się zmierzyć w ciągu najbliższych pięciu lat. Poszczególnym wyzwaniom przyznali punktację od 1 do 10, przy czym jedynka oznaczała bardzo małe, a dziesiątka bardzo duże wyzwanie. Ranking ułożył się następująco:
- wysokie wynagrodzenia - 8,89 pkt;
- nieuczciwa konkurencja - 8,11 pkt;
- wysokie ceny energii - 7,94 pkt;
- dekarbonizacja (regulacje dotyczące emisji) - 7,94 pkt;
- dostosowanie do Pakieu Mobilności - 7,94 pkt;
- brak kierowców - 7,91 pkt;
- zaburzenia geopolityczne - 7,79 pkt;
- nowa konkurencja ze strony firm spoza UE - 7,79 pkt;
- inflacja - 7,61 pkt;
- wysokie stopy procentowe - 7,43 pkt;
- zmienność koniunktury - 7,36 pkt;
- nowa konkurencja ze strony dużych graczy (jak Amazon) - 6,62 pkt;
- transformacja cyfrowa - 6,34.

W ubiegłorocznej ankiecie przedstawiciele firm transportowych do najważniejszych wyzwań zaliczyli wysokie wynagrodzenia, inflację, ceny energii i stopy procentowe. W tegorocznej ankiecie widać zmiany. O ile wysokie wynagrodzenia wciąż są fundamentalnym wyzwaniem, o tyle na wyższe pozycje przesuneły się wyzwania strukturalne: dekarbonizacja (regulacje UE dotyczące zmian klimatu), dostosowanie do Pakietu Mobilności czy brak kierowców. Model rozwoju polskich firm, oparty do pewnego stopnia na niskich kosztach pracy, został wystawiony na próbę. Nominalne koszty pracy rosną w najszybszym tempie od wielu lat. Relacja płac w Polsce do tych w UE w 2023 r. po raz pierwszy przekroczyła 50 proc.

Doskwiera nieuczciwa konkurencja

Nieuczciwa konkurencja została wskazana przez firmy jako drugie największe wyzwanie (8,11 pkt), co oznacza istotny wzrost względem poprzedniego roku, gdy było to 7,61 pkt. Firmy zmagają się z licznymi praktykami, które zabijają zdrową konkurencję. Aż 74 proc. ankietowanych osób wskazało, że spotyka się na rynku z płaceniem wynagrodzeń „pod stołem”, natomiast dwie trzecie z nich (65 proc.) zauważyło, że część przedsiębiorstw przekracza dozwolone limity pracy kierowców. Ponad połowa ankietowanych przedstawicieli przedsiębiorstw wskazało też na manipulowanie tachografami oraz realizowanie niedozwolonych zleceń przez firmy spoza UE.

Jaka będzie intensywność zmian na rynku usług TSL?

Przedstawicieli firm zapytano również o to, jaka będzie intensywność zmian na rynku usług TSL w najbliższych pięciu latach we wskazanych obszarach. Poszczególnym zagadnieniom przyznali od jednego (brak zmian) do 10 punktów (ekspresowe zmiany w danym kierunku). Oto wyniki anikiety w kolejności spodziewanych zmian:
- konsolidacja polskiego rynku i zdominowanie go przez duże przedsiębiorstwa - 6,24 pkt;
- imigracja - 6,08 pkt;
- rozwój usług o wysokiej wartości dodanej (np. planowanie logistyki, zaawansowana analityka) - 6,04 pkt;
- cyfryzacja i automatyzacja pracy kierowców (np. załadunku i rozładunku) - 5,98 pkt;
- rozwój transportu intermodalnego - 5,88 pkt;
- zwiększanie dopuszczalnych rozmiarów przyczep i naczep - 5,44 pkt;
- dekarbonizacja - 5,37 pkt;
- fragmentacja łańuchów dostaw i rozwój terminali pośrednich na granicach państw - 4,96 pkt;
- rozwój pojazdów półautonomicznych - 4,60 pkt;
- wprowadzanie transportu konwojami (truck platooning) - 3,78 pkt.

Jak widać, w najbliższych pięciu latach firmy spodziewają się, że zmieni się struktura rynku TSL wskutek jego konsolidacji i stopniowej dominacji dużych przedsiębiorstw. Jeżeli ten scenariusz się ziści, można będzie to uznać za zjawisko korzystne. Polski rynek transportowy jest obecnie mocno rozdrobiony (ponad 60 proc. stanowią firmy zatrudniające do 1 osoby), co jest istotną barierą dla zwiększenia wartości dodanej i generowania korzyści z efektu skali. Do innych ważnych zmian, które ulegną intensyfikacji, przewoźnicy zaliczyli imigrację i rozwój usług o wysokiej wartości dodanej, a także cyfryzację i automatyzację pracy kierowców.

oprac. etransport.pl