Postrzeganie roli kierowców przez przewoźników jest zgoła odmienne. Ich zdaniem, to właśnie kierowcy są sprawcami większości szkód w przewożonych towarach i powierzonych im pojazdach orz strat, które ponoszą. A skoro – jak twierdzą – szkoda powstała z winy kierowcy, mają wszelkie prawo, aby obciążać ich poniesioną w związku z tym szkodą. Skoro wina, to i kara, ale… W niniejszym artykule opiszę dlaczego wina nie zawsze może wiązać się z karą.
Szkoda a odpowiedzialność materialna kierowcy
Prawo przewozowe nie przewiduje możliwości uwolnienia się przewoźnika od odpowiedzialności tylko dlatego, że przewozu dokonywał zatrudniony kierowca. Zgodnie bowiem z art. 3 Konwencji CMR przewoźnik ponosi odpowiedzialność za czynności wykonane przez podwykonawców, ale również za „... czynności i zaniedbania swoich pracowników i wszystkich innych osób, do których usług odwołuje się w celu wykonania przewozu, ...”. Takimi osobami, w rozumieniu Konwencji CMR, mogą być więc również pracownicy biurowi oraz zatrudnieni kierowcy zatrudnieni na umowę o pracę.O ile możliwe jest przenoszenie odpowiedzialności materialnej za szkodę na przewoźników dalszych (patrz: art. 3 Konwencji CMR i art. 5 Prawa przewozowego), przenoszenie jej na kierowców zatrudnionych na umowę o pracę jest znacznie ograniczone. Zakres odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy statuuje ustawa Kodeks Pracy. Zgodnie z art. 115 k.p. „Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda”... Art. 119 k.p. dodatkowo ogranicza tę odpowiedzialność do „…kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.”
Odpowiedzialność, o jakiej mowa powyżej, nie wiąże się jednak z jakąkolwiek odpowiedzialnością osobistą pracownika wobec osoby trzeciej, gdyż zgodnie z art. 120 § 1 k.p. zobowiązanym do naprawienia szkody wyrządzonej przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych jest wyłącznie pracodawca. Dopiero, gdy pracodawca naprawi szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, może na podstawie art. 120 § 2 k.p. obciążyć szkodą pracownika, jednakże z uwzględnieniem ograniczenia kwotowego do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Powyższe może mieć zastosowanie wówczas, gdy pracownikowi (sprawcy szkody) można przypisać winę, ale nieumyślną. W przypadku winy umyślnej kierowcy, kodeksowe możliwości pracodawcy są teoretycznie o wiele większe.
Szkody wyrządzone umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa
Art. 122 k.p. wskazuje, że „Jeżeli pracownik umyślnie wyrządził szkodę, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości.” Doktryna i orzecznictwo definiują winę umyślną dla potrzeb określania materialnej odpowiedzialności pracowniczej na bazie prawa pracy. Wina umyślna występuje w dwóch postaciach: zamiaru bezpośredniego i zamiaru ewentualnego. Zamiar bezpośredni ma miejsce wtedy, gdy sprawca ma zamiar wyrządzić pracodawcy szkodę i doprowadza do jej wyrządzenia. Do takich sytuacji dochodzi raczej rzadko. Analizując przypadki szkód transportowych najczęściej mamy do czynienia z winą umyślną w formie zamiaru ewentualnego. Zamiar ewentualny objawia się tym, że pracownik zdaje sobie sprawę, że swoim zachowaniem może spowodować szkodę, mimo to akceptuje je i aprobuje możliwość powstania szkody, choć wyrządzenie szkody nie jest jego zamiarem. Za zamiar ewentualny może być uznane np. kierowanie pojazdem w stanie po spożyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości, wyprzedzanie na tzw. trzeciego, jazda z niedozwoloną prędkości, zaniechanie obowiązku sprawdzenia towaru przy przyjmowaniu od nadawcy lub pozostawienie pojazdu na postoju bez opieki. W przypadku szkody powstałej po stronie pracodawcy (np. w środku transportu lub w związku z uszkodzeniem przewożonego towaru, za który zapłacił odszkodowanie), na podstawie art. 122 k.p. może on żądać od kierowcy naprawienia szkody w pełnej wysokości. To samo dotyczy rażącego niedbalstwa, które jest zazwyczaj równane z winą umyślną w postaci zamiaru ewentualnego.Aby postawić kierowcy zarzut winy umyślnej w postaci zamiaru ewentualnego, pracodawca musiałby udowodnić pracownikowi, że ten co najmniej był świadomy zagrożenia wystąpienia szkody i akceptował swoje działanie, jego skutki oraz samą szkodę lub jego zachowanie nosiło znamiona rażącego niedbalstwa. W większości przypadków nie jest to łatwe i kierowcom udaje się unikać pokrywania szkód w pełnej wysokości. Odpowiedzialność, jaką w tym przypadku mogą ponosić to maksymalnie wysokość trzymiesięcznego wynagrodzenia. Czy to jest sprawiedliwe? W wielu przypadkach zapewne nie, ale taka opiekuńczość pracowników wynika z przepisów prawa pracy.
Jakie zachowania kierujących pojazdami należałoby karać szczególnie?
Moim zdaniem, w określonych przypadkach zachowanie kierowców powinno być kwalifikowane jako zamiar ewentualny i sankcjonowane analogicznie jak przy winie umyślnej. Do takiej kwalifikacji powinno dochodzić w przypadkach szczególnych, zagrażających bezpieczeństwu mienia pracodawcy lub jego bezpieczeństwa finansowego. Do takich zaliczyłbym, np. spowodowanie szkody przez kierowcę prowadzącego pojazd w stanie po spożyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości, parkującego w miejscu nie spełniającym bezpieczeństwa dla pojazdu i towaru lub pozostawiającego pojazd z towarem bez dozoru na wiele godzin. Taki kierowca powinien wówczas odpowiadać do pełnej wysokości szkody poniesionej przez jego pracodawcę. Dodatkowo powinien otrzymać „wilczy bilet” i pracować przy budowie dróg dla trzeźwych kierowców i rezolutnych kierowców. Póki co, szanse na przypisywanie kierowcom winy umyślnej w takich przypadkach są znikome.PODSUMOWANIE
Zapewne będą głosy oburzenia, a ci bardziej rezolutni zapytają dlaczego tak powinno być. Ano dlatego, że za szkodę spowodowaną przez kierowcę będącego w stanie po spożyciu alkoholu lub nietrzeźwości lub w sytuacji, gdy dojdzie do kradzieży towaru z pojazdu zaparkowanego w przydrożnej zatoce lub przy ulicy, albo w czasie, gdy kierowca nie będzie sprawował opieki nad towarem, większość ubezpieczycieli odmówi odszkodowania z polisy OCP. Konsekwencją tego będzie pokrycie szkody przez przewoźnika z własnej kieszeni. Kierowca nie dość, że nie pokryje poniesionej przez pracodawcę straty, to odda dowód rejestracyjny, kluczyki i dokonana samo zwolnienia się z pracy. Jedynym antidotum jest więc zawieranie przez przewoźników takich ubezpieczeń, które zakresem obejmują również szkody powstałe w opisanych okolicznościach, a szczególnie te, spowodowane przez kierowców będących w stanie po spożyciu alkoholu lub nietrzeźwości. Oczywiście będzie to stanowiło dla przewoźnika dodatkowy koszt, którego nie będzie mógł przenieść na pracownika, ale…Jerzy Różyk
ekspert ds. prawa przewozowego,
oceny ryzyka w transporcie i ubezpieczeń transportowych
CDS Kancelaria Brokerska
www.cds-odszkodowania.info
www.oc-przewoznika.info
