Pierwsze takie plany pojawiły się już w 2020 r. Wtedy projekt zakładał, że fiskus będzie mógł zatrzymać ruchomości, jednak nie dłużej niż na 36 godzin, w sytuacji, gdy wartość egzekwowanej przez fiskusa kwoty przekraczała 5 tys. zł. Przepisy, których wdrożenie planowane jest w ramach Polskiego Ładu, są dużo bardziej restrykcyjne i niekorzystne dla podatników.

Przepisy w ramach Polskiego Ładu

Polski Ład znowelizuje dwie ustawy – o Krajowej Administracji Skarbowej oraz o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

W ustawie o KAS ma zostać wprowadzony cały Rozdział 1c poświęcony tymczasowemu zajęciu nieruchomości. Zgodnie z planami funkcjonariusz w toku wykonywania kontroli celno-skarbowej będzie miał prawo do dokonania tymczasowego zajęcia ruchomości zobowiązanego, jeżeli w stosunku do niego prowadzona jest egzekucja na podstawie tytułów wykonawczych o wartości przekraczającej 10 tys. zł (art. 94z ust. 1 ustawy o KAS).

Tymczasowe zajęcie będzie polegało na zajęciu mienia będącego we władaniu zobowiązanego lub innej osoby, poprzez pozbawienie zobowiązanego prawa do rozporządzania tymczasowo zajętą nieruchomością. Co do zasady zajęciu nie powinny podlegać ruchomości o wartości znacznie przewyższającej kwotę potrzebną do zaspokojenia należności pieniężnej, niemniej w tym zakresie nie zostało sprecyzowane, co dokładnie oznacza sformułowanie „znacznie przewyższającej”. W praktyce to organ podatkowy będzie o tym decydował, co – biorąc pod uwagę krótki czas na podjęcie decyzji – może powodować zajmowanie przez organy podatkowe ruchomości, niezależnie od kwoty nieuregulowanej należności.

Okres trwania tymczasowego zajęcia został określony na 96 godzin od chwili podpisania stosownego protokołu tymczasowego zajęcia (art. 94za ust. 2 ustawy o KAS). Jest to bardzo długi okres dla przedsiębiorców, biorąc pod uwagę, że zajęciu podlegać mogą wszelkie ruchomości, tj. towary, zapasy, sprzęt biurowy, laptopy. W praktyce zajęcie ruchomości może doprowadzić do zablokowania możliwości prowadzenia działalności gospodarczej, co może przełożyć się na 4 dni pozbawienia możliwości zarobkowania.

Z kolei zgodnie z nowelizacją ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w czasie trwania zajęcia ruchomości, tj. w ciągu tych 96 godzin, organ egzekucyjny będzie musiał zweryfikować wysokość zadłużenia. Jeżeli zajęcie zostanie potwierdzone, to zobowiązany będzie wydać postanowienie o zatwierdzeniu tymczasowego zatrzymania i od tego momentu zajęcie stanie się zajęciem ruchomości w egzekucji. Przepisy w tym zakresie znajdą się w nowym Rozdziale 5a.

Kiedy nie będzie można dokonać zajęcia ruchomości

Ustawodawca przewidział okoliczności, w których dokonanie zajęcia nie będzie możliwe. Pierwsza sytuacja zakłada, że zobowiązany okaże funkcjonariuszowi dowody stwierdzające wykonanie, umorzenie lub wygaśnięcie zobowiązania albo nieistnienie obowiązku, odroczenie terminu lub rozłożenie zobowiązania na raty. Co ciekawe, dowody powinien dostarczyć zobowiązany, co oznacza, że organ będzie mógł zająć ruchomość niezależnie od posiadanych informacji i dowodów, a jeżeli zobowiązany będzie chciał dalej normalnie funkcjonować, to powinien sam przedstawić dowody, że zajęcie jest niezasadne.

Kolejne ograniczenie w zakresie możliwości zajęcia ruchomości dotyczy ruchomości wyłączonych lub zwolnionych z możliwości zajęcia. Ostatnia kategoria obejmuje zwierzęta i ruchomości podlegające zepsuciu.

Nowe, szersze uprawnienia

Warto wskazać, że już dziś obowiązują przepisy umożliwiające zajmowanie ruchomości przez organy egzekucyjne, które jednak mocno regulują i formalizują taką możliwość. Ograniczenia w postaci konieczności wpisu do ewidencji zajęcia czy do odpowiednich rejestrów w praktyce sprawiają, że organy egzekucyjne niezbyt chętnie korzystają z takiego zajęcia. Nowe, szersze uprawnienia będą korzystne dla organów, jeżeli chodzi o egzekwowanie zaległości podatkowych wobec tych, którzy unikają zapłaty podatku. W praktyce jednak rozszerzenie uprawnień funkcjonariuszy może prowadzić do dowolności w stosowaniu zajęcia. Brak możliwości odwołania w okresie 96 godzin sprawia, że podmiot jest de facto pozbawiony możliwości odniesienia się do dokonanego zajęcia. Oznacza to, że organy podatkowe bez jakiegokolwiek uzasadnienia i odszkodowania będą mogły np. zająć laptopy, samochody, maszyny oraz inne ruchomości przedsiębiorcy, przez co znacznie wpłyną na jego działalność. Prawo własności i rozporządzania ruchomościami jest prawem chronionym konstytucyjnie, a wszelkie ograniczenia tego prawa są albo niedopuszczalne, albo powinny być znacząco ograniczone w możliwości stosowania. Dlatego wdrożenie tak długiego okresu i brak jakichkolwiek ograniczeń w zakresie zajęcia jest bardzo zaskakujące i nie wiadomo, czy w związku z tym utrzyma się w ostatecznej wersji Polskiego Ładu.

Autor: radca prawny Robert Nogacki
Kancelaria Prawna Skarbiec